Osady ściekowe to wg definicji zawartej w Ustawie o odpadach – „pochodzące z oczyszczalni ścieków osady z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych”. Średnia kaloryczność osadów ściekowych wynosi około 10 – 16 MJ/kg, a więc podobnie jak w przypadku odpadów komunalnych również osady ściekowe nie mogą być składowe. Zakaz ten obowiązuje od 1 stycznia 2016 r., tj. wejścia w życie zapisów z Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie dopuszczania odpadów do składowania na składowiskach z dnia 16 lipca 2015 r.

W Polsce rośnie ilość wykorzystywanego rolniczo osadu ściekowego, natomiast utylizacja termiczna wciąż gra niewielką rolę w gospodarce osadami. Niemcy jako kraj referencyjny w znacznym stopniu wykorzystują osad w procesach termicznych, redukując tym samym ilość składowanego i wykorzystywanego rolniczo osadu.

Rys. Zagospodarowanie osadów ściekowych w Polsce i w Niemczech

Prawo polskie teoretycznie pozwalają na użyźnianie pól uprawnych ustabilizowanym osadem ściekowym, jednak w praktyce przestrzeganie rygorystycznych przepisów nie jest przestrzegane. Jak wykazał Raport NIK z lat 2011 – 2012 standardy jakościowe osadu wywożonego na pola nie były spełnione. Wymienianymi w raporcie zastrzeżeniami były m.in.:

• Aż 90% oczyszczalni nie przekazało użytkownikom gruntów wiarygodnych badań osadów i gleby ani informacji o dawkach osadów, jakie mogą na niej stosować.
• Ponad 13% w ogóle nie wykonało badań, natomiast jakość pozostałych nie gwarantowała ochrony gruntów przed skażeniem.
• Ponad 40% skontrolowanych oczyszczalni stosowało osady w miejscach niedozwolonych, np. na terenach podlegających ochronie przyrodniczej, zabudowanych, w pobliżu ujęć wody czy w czasie wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi.

Źródło: Aktualizacja Krajowego Planu Oczyszczania Ścieków 2013, 2017,
Komunalne osady ściekowe – analiza i ocena wybranych aspektów gospodarki osadami, Tadeusz Pająk 2010

• Blisko połowa oczyszczalni magazynowała osady w warunkach, które mogły stwarzać zagrożenie dla środowiska (na podłożu nieutwardzonym lub niezadaszonym).
• Badania osadów w większości skontrolowanych oczyszczalni ( 63,9 proc.) wykonywano zbyt rzadko lub na wadliwie pobranych próbach.

Duże oczyszczalnie ścieków, zlokalizowane w największych miastach Polski nie stosują metod rolniczych w zagospodarowaniu osadów. Ze względu na ilość produkowanych osadów oraz dostęp do większych środków finansowych inwestują w budowę monospalarni osadów ściekowych. W Polsce istnieje 11 spalarni osadów ściekowych, zlokalizowanych na terenach największych oczyszczalni ścieków (Zielona Góra, Łomża, Bydgoszcz, Gdańsk, Gdynia, Kraków, Kielce, Łódź, Olsztyn, Szczecin, Warszawa).

Jednakże trzeba mieć na uwadze, że kilka obiektów nie jest w stanie zagospodarować powstającej ilości osadów w kraju (ponad 2500 wszystkich oczyszczalni), ponadto rozproszenie małych oczyszczalni na terenie całego kraju skutkowałoby koniecznością transportu osadów na duże odległości.

Ze względu na wzrost produkowanej ilości ścieków, a co za tym idzie również i osadów ściekowych liczba oczyszczalni ścieków w Polsce przyjmuje ciągły trend wzrostowy.

Źródło:Dane GUS, Aktualizacja Master Planu dla wdrażania Dyrektywy Rady 91/271/EWG, 2016

Zgodnie z prognozami strumień produkowanych ścieków, a tym samym osadów ściekowych będzie rósł; wynika to z jednej strony ze zmiany stylu życia społeczeństwa, ale również z coraz większego odsetku ludności podłączonych do sieci kanalizacyjnej. Prawidłowe zagospodarowanie osadów ściekowych jest więc niezwykle istotną kwestią dla oczyszczalni ścieków.

Źródła:

• Ocena przydatności energetycznej komunalnych osadów ściekowych w oparciu o analizę parametrów fizykochemicznych, Przegląd Górniczy, A. Skawińska, I. Kuklis, Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu, 2014
• Aktualizacja Krajowego Planu Oczyszczania Ścieków 2013, 2017, Komunalne osady ściekowe – analiza i ocena wybranych aspektów gospodarki osadami, Tadeusz Pająk 2010
• Informacje z przeprowadzonych kontroli NIK w 36 jednostkach eksploatujących komunalne oczyszczalnie ścieków – Zagospodarowanie Osadów Powstających W Oczyszczalniach Ścieków Komunalnych w Latach 2011–2012